Robert J. Samuelson
Washington Post
A mundet Mario Draghi ta shpëtojë Europën?
Draghi drejton Bankën Qendrore Europiane, ekuivalentja e Rezervës Federale (SHBA). Fakti që kjo pyetje bëhet është një kujtesë shqetësuese se “kriza evropiane”, e deklaruar e kaluar, nuk ka marrë fund. Europa i ngjan një pacienti me sëmundje kronike. Shëndeti i tij e herë përmirësohet e herë përkeqësohet, por sëmundja vazhdon në mënyrë konstante të shkaktojë shqetësime akute, e ndoshta dhe katastrofike.
Megjithëse amerikanët janë të shqetësuar me të drejtë për daljen e ngadalshme nga “Recesioni i Madh” i 2007-2009, kthesa e SHBA ka qenë e shpejtë krahasuar me atë të Europës: që nga 2008, Europa ka përjetuar dy recesione (periudhë ku ekonomia bie të paktën gjysmën e një viti) dhe tani mund të jetë në prag të recesionit të tretë. Prodhimi i ekonomisë së SHBA e ka tejkaluar nivelin e saj të vitit 2008 me 8 përqind, sipas të dhënave të prezantuara nga Draghi në një takim të fundit. Ndërkohë, që prodhimi i eurozonës – 18 vende që përdorin euron si monedhë të përbashkët – është ende 2 përqind poshtë nivelit të 2008-s.
Investimi privat ka marrë fund, 15 përqind më ulët nga viti 2008. Investimet publike (në shkolla, rrugë, spitale) kanë rënë me 20 përqind. Pasojat shoqërore janë të tmerrshme. Në shtator, shkalla e papunësisë në eurozonë ishte 11.5 përqind, vetëm një ulje e lehtë nga 12 për qind të vitit të kaluar. Te të rinjtë (deri më 25 vjeç) mesatarja ishte 23.3 për qind. Në Itali, Spanjë dhe Greqi ishte afër 50 përqind.
Veç kësaj, kriza nuk është shpërndarë në mënyrë të barabartë. Papunësia e Gjermanisë ishte 5 përqind, por edhe aty ekonomia po ngadalësohet. “Konflikti Ukrainë – Rusi ka ndikimin e tij,” thotë ekonomisti Desmond Lachman pranë American Enterprise Institute. “Në 2015, ata parashikojnë më pak se 1 përqind rritje. Kjo është shumë pranë recesionit, e Gjermania mendohet të jetë motorri drejtues i Europës.”
Kjo ka rëndësi. Europa merr zvarrë ekonominë globale, përfshi SHBA. Rreth një e pesta e eksporteve amerikane shkojnë në Europë. Gjithashtu, rreth gjysma e fitimeve të firmave amerikane shumëkombëshe e kanë origjinën në Europë, thotë ekonomisti Matthew Slaughter i Dartmouth. Nëse ato dobësohen, po kështu do bien çmimet në bursë, si dhe konsumi dhe siguria e konsumatorit lidhur me këtë treg.
Pastaj vijnë pasojat politike. Frenimi ekonomik ka ushqyer nacionalizmin dhe populizmin. Konflikti mes ekonomive të dobëta (Itali, Spanjë, Greqi, Francë) dhe konkurrentëve më të fortë (Gjermani, Hollandë) vazhdon. Dallimet mes tyre dëmtojnë aftësinë e Europës të veprojnë në mënyrë të vendosur për çështje të tjera, nga Lindja e Mesme te Ukraina. Shkaqet kryesore të stanjacionit ekonomik të Europës duken qartë, megjithëse rëndësia e tyre është e debatueshme. Kjo është një listë e pranuar: 1) vetë euroja, e cila nuk i lejon vendet e tjera të zhvleftësojnë monedhat e tyre për të stimuluar ekonomitë e tyre; b) borxhi qeveritar i lartë, gjë që çon në shkurtimin e shpenzimeve ose rritjen e taksave; c) rregullat e tepërta për biznesin, që shkurajojnë hapjen e bizneseve, punësimin dhe investimet (këto politika quhen “strukturale”); dhe d) frika e Bankës Qendrore Europiane (BQE).
Mendohet që BQE nuk është treguar aq agresive sa Rezerva Federale. Megjithëse e saktë, kritika është e tepruar. BQE e ka ulur normën e interesit vazhdimisht dhe veproi në mbrojtjen e bankave të dobëta evropiane. Në fund të 2011 dhe fillim 2012, ajo vuri në dispozicion 1.4 miliardë dollarë për kredi tre vjeçare me kosto të ulët, për të larguar frikën se gjoja paratë cash në banka do të mbaronin. Në mes të 2012, Draghi u betua se banka do të bënte “çfarë ishte e nevojshme” që të shpëtonte euron – një premtim që shtoi sigurinë e tregjeve financiare dhe çoi në rënien e menjëhershme të normave të interesit.
Problemi është se normat e ulëta të interesit nuk nxisin rritje ekonomike, nëse huadhënësit nuk duan të japin hua dhe nëse huamarrësit nuk duan të marrin. Kjo ka rezultuar e vërtetë në Europë. Kështu që tani BQE ka filluar të ashtuquajturin lehtësim kuantitativ – blerjen direkt të bonove nga banka qendrore. Kjo do të injektonjë para direkt në sistem me shpresën se përfituesit do t’i përdorin për kredi të reja ose të blejnë bono.
A do të ketë sukses? Lehtësimi kuantitativ i Rezervës Federale që sapo mbaroi kishte një vlerë më shumë se 3 miliardë. Ekspertët janë të ndarë për ndihmën e tij në ekonomi. Por edhe sikur versioni i Draghi-t të dalë me sukses, ai do të ofrojë tek e shumta një rritje të përkohshme.
Kështu thotë vetë Draghi. Detyra e Europës, thotë ai, është të çmontojë gjithë pengesat “strukturore” që pengojnë rritjen e shpejtë dhe të qëndrueshme. Krediti i lehtë nuk mjafton. Ja si tha ai në një intervistë të kohëve të fundit për mediet: “Nëse – për një sipërmarrës të ri – duhen muaj që të marrësh lejen dhe autorizimin për hapjen e një dyqani në disa vende, ai nuk do të kërkojë kredi.”
Pa rritje të shpejtë, Europa rrezikon të shkojë në deflacion, gjë që do ta bëjë borxhin e saj edhe më të rëndë. Stanjacioni kronik mund të çojë në diçka më të keqe.