Noam Chomsky
Intervistuar nga Miguel Mora
Shkurt 2015
MM: Dukesh i çelur. Gjeni ende arsye për të qenë optimist?
NC: Eh, ka disa. Megjithëse nuk mundojnë arsyet për të qenë pesimist. Njerëzit duhet të marrin një vendim, dhe jo në afatgjatë, nëse duan të mbijetojnë apo thjesht të heqin dorë nga dy kërcënimet eminente të mëdha: njëri janë katastrofat ambjentaliste; tjetri është lufta bërthamore. Buletini Shkencave Bërthamore, që ka qenë monitoruesi kryesor i çështjeve strategjike dhe bërthamore për shumë vite, ka një orë të ditës së kiametit të famshme. Ata përcaktojnë sa larg 12-ës duhet të jetë akrepi i minutave. Tani e ka lëvizur vetëm dy minuta më afër, kështu që akrepi është tre minuta larg 12-ës. Kjo është largësia më e ngushtë që nga Kriza e Raketave e Kubës. Kërcënimi luftës bërthamore është në rritje; gjithmonë ka qenë domethënës dhe mund të konsiderohet mrekulli që nuk ka ndodhur, por të shikojmë historinë. SHBA, për shembull, shpenzon rreth një trilionë dollarë për modernizimin dhe përmirësimin e armëve bërthamore. Një marrëveshje për mos prodhim, nëse e kujton kush, na detyron t’i eliminojmë ato, të tregojmë vullnetin e mirë në përpjekjen tonë për t’i eliminuar. Rusia po bën diçka të ngjashme, dhe të tjerë po bëjnë të njëjtën gjë, përfshi fuqi më të vogla.
MM: Por thuajse askush nuk flet për këtë.
NC: Askush nuk flet për këtë, me përjashtim të analistëve strategjikë, ekspertëve ekonomikë dhe të tjerëve që janë të shqetësuar për gjëra të tilla. Por ka kërcënime shumë serioze. Një është konflikti në Ukrainë. Të shpresojmë se superfuqitë do të tërhiqen, por nuk është e garantuar; ne e dimë që janë afruar në të kaluarën. Marrim vetëm një shembull, në fillim të viteve 80 Administrata e Reganit vendosi të vinte në provë mbrojtjen ruse. Kështu ata simuluan sulme ajrore dhe detare kundër Rusisë, përfshi armët bërthamore. Ata nuk u treguan rusëve se çfarë po bënin sepse ata donin të shkaktonin një gjendje alarmi reale, jo një simulim. Ishte një moment tensioni ekstrem. Regani sa kishte prezantuar iniciativat e mbrojtjes strategjike, si Lufta e Yjeve, të cilën analistët e të gjitha palëve e kujtuan se ishte armë e goditjes së parë. Pasi arkivat ruse janë hapur, shërbimet inteligjente amerikane e dinë që kërcënimi ishte jashtëzakonisht i madh. Në fakt, një analizë inteligjente që u botua kohët e fundit tha se ishim shumë afër luftës.
MM: Pra qenka thjesht fat që jemi ende këtu.
NC: Po kthehem te pyetja juaj e parë… Optimizëm? Përherë e njëjta histori. Përherë, s’ka rëndësi si e vlerësoni atë që ndodh në botë, ju thjesht keni dy mundësi: mund të zgjidhni të jeni pesimist dhe të thoni se nuk ka shpresë e të hiqni dorë nga gjithë përpjekjet – në këtë rast ju kontribuoni që e keqja të ndodhë; ose ju kapeni pas çdo shprese që ekziston – dhe gjithmonë ekzistojnë – dhe përpiqeni të bëni sa mundeni. E ndoshta do të jeni në gjendje të shmangni katastrofën, ose madje mund të bëni një copë rrugë drejt një bote më të mirë.
MM: Ju revolucionarizuat linguistikën kur ishit 29 vjeç dhe atëherë u përpoqët të ndryshonit botën. Dhe përpiqeni ende. Mendoj se sipërmarrja e dytë ka qenë shumë e rëndë se e para. A ia ka vlejtur?
NC: Të ndryshosh linguistikën është shumë e vështirë. Linguistika përfshin pak shkencë dhe aspekte të filozofisë bashkëkohore… Mendoj se kam qenë krahun e drejtë të gjërave, edhe pse jam pjesë e një minoriteti të vogël.
MM: A do thoshit se në tërësi rezultati ka qenë pozitiv?
NC: Ka pasur sukses, jo vetëm timin, por falë kundërshtimit popullor ndaj dhunës, agresionit dhe pabarazisë. Nëse shikoni Lëvizjen e të Drejtave Civile në SHBA – në të cilën nuk isha një figurë udhëheqëse por mora pjesë si shumë të tjerë – ajo arriti disa qëllime domethënëse të caktuara, por në asnjë mënyrë jo të gjitha që ishin menduar. Le të marrim, për shembull, Martin Luter King: nëse dëgjoni retorikën zyrtare, lufta e tij ndalon më 1963 me fjalimin e tij të famshëm unë kam një ëndërr që çoi në ligjin e të drejtave civile, i cili përmirësoi dukshëm të drejtat e votës dhe të tjera në Jug. Por King-u nuk u ndal në atë pikë. Ai vazhdoi të fliste për racizmin e veriut dhe të krijonte një lëvizje për të varfrit, jo vetëm me ngjyrë, por të varfrit në tërësi. Ai u vra në Memphis (Tennessee) kur ndodhej aty për të mbështetur një grevë të punonjësve të administratës. Gruaja e tij, e veja, udhëhoqi marshimin në Jug, në të gjitha vendet ku kishte pasur konfrontim, mbërritën në Washington dhe ngritën një qytet çadrash, Qyteti i Ringjalljes. Kongresi i kohës ishte më liberali në histori. Ata e lejuan të qëndronte aty për një farë kohe, por ata dërguan policët në mes të natës, prishën çadrat dhe i përzunë pjesëmarrësit nga qyteti. Ky ishte fundi i lëvizjes në angazhimin për varfërinë.
MM: Europa është zhytur tani në kapitullin më të errët të 50 viteve të fundit.
NC: Ka pasur pasur të rëndësishme, por janë ndeshur me një pengesë. Dhe kjo pengesë u përkeqësua më shumë me nisjen e këtij sulmi masiv neoliberal kundër popullsisë së botës, që filloi në fund të viteve 1970 dhe u zgjerua nën Regan-in dhe Thetcher-in. Tani Europa është një nga viktimat më të mëdha me këto politika ekonomike të çmendura të masave shtrënguese ndërkohë që është në rënie. Edhe FMN thotë se nuk ka kuptim. Por ka kuptim nga një këndvështrim tjetër: ata po minojnë shtetin social; por dobësojnë punën; po rrisin fuqinë e të pasurve dhe të privilegjuarve. Kështu që e shihni se në dështim gjendet një sukses që ndodh për të shkatërruar shoqëritë. Por kjo një lloj shënimi në fund të faqes që ti s’e merr parasysh kur je ulur në zyrën e Bundesbank.
MM: Shoqëria ka filluar të reagojë ndaj kësaj situate. Mendoni se ndryshimi është i mundshëm?
NC: Ka rezistencë ndaj sulmit neoliberal, e rëndësishme në fakt. Më e rëndësishmja është faktikisht në Amerikën e Jugut, dhe është dramatike. E kam fjalën që gjatë 500 viteve Amerika e Jugut ka qenë thuajse nën dominimin e fuqive imperialiste perëndimore, më e fundit SHBA. Por në 10-15 vitet e fundit ka filluar të shkëputet prej saj. Kjo është një ngjarje me rëndësi të madhe. Amerika Latine ka qenë një nga ndjekësit më besnikë të konsensusit të Uashingtonit dhe rregullave zyrtare.
MM: Bahçja e saj…
NC: Por Amerika Latine ka hequr dorë prej saj; jo tërësisht, por për herë të parë në gjysmën e një mijëvjeçari, këto vende lëvizin drejt integrimit, që është një parakusht për pavarësi. Ata kanë qenë shumë të ndarë në të shkuarën dhe po fillojnë të bashkohen. Një simbol është që SHBA ka humbur gjithë bazat e saj ushtarake në Amerikën Latine, e fundit po mbyllet tani në Ekuador. Një ilustrim tjetër kyç është ajo që ndodh në konferencat e hemisferës. Konferenca më e fundit, që ishte në Kolumbi, nuk arriti kurrë konsensus dhe nuk prodhoi një deklaratë. Shkaku ishte sepse aty qenë dy vende që dilnin kundër pjesës tjetër të hemisferës: SHBA dhe Kandaja. Në të shkuarën kjo nuk mund të imagjinohej.
MM: Guantanamo është ende problem. Mendoni që Kuba do të përpiqet ta rimarrë në bisedimet e Havanës?
NC: Jam i sigurt që kubanët do të bëjnë përpjekje, por nuk besoj që amerikanët të pranojnë.
MM: Në një artikull të kohëve të fundit lexova që thoni se Obama është veç një liberal-konservator, një republikan i moderuar dhe administrata e Niksonit ka qenë më liberalja në historinë e SHBA.
NC: Niksoni ishte burrë i mirë… Standardi ka ndryshuar. Me standardet e sotme, Niksoni duket si liberal, dhe Ajzenhaueri duket si radikal i rreptë. Ajzenhaueri, tek e fundit, deklaroi që cilido që do ta vërë ndonjë herë në diskutim ligjin e New Deal si marrësi nuk duhet të jetë kurrë pjesë e sistemit politik amerikan. Tani e gjithë kjo ka ikur.
MM: Pra Obama nuk është president i majtë?
MC: Termi i majtë në SHBA përdoret për të moderuarit e qendrës sepse spektri është zhvendosur. Në fakt, ka ekzistuar një barsoletë që SHBA është shtet me një parti (Partia e Biznesit) me dy fraksione (Demokratët dhe Republikanët), që ishte goxha e saktë. Por jo më. Vazhdon të jetë ende shtet me një parti, por ka vetëm një fraksion: republikanë të moderuar. Kjo është e vetmja parti që funksionon. Janë ata që quhen demokratë, por ata janë thuajse ajo çfarë kanë qenë republikanët e moderuar dikur. Partia tjetër, republikanët, thjesht është zhvendosur nga ky peizazh. Ata kanë braktisur çdo pretendim të të qenit parti parlamentare. Kjo pranohet, faktikisht. Një nga komentatorët konservatorë më të respektuar, Norman Ornstein, para ca kohësh i përshkroi republikanët si një rebelizëm radikal, që ka braktisur çdo pretekst për të marrë pjesë në politikë parlamentare.
MM: Po neokonservatorët çfarë synojnë tani?
NC: Partia është mobilizuar të arrijë dy objektiva: një, të shkatërrojë vendin dhe ta bëjë këtë të duket si faj i demokratëve e kështu ndoshta ata vijnë në pushtet përsëri. Dy, t’u shërbejnë të pasurve dhe të fuqishmëve me përkushtim. Por meqë nuk mund ta bëjnë këtë platformë partie, ajo që kanë bërë është e kuptueshme; përpiqen të mobilizojnë segmente të mëdha të popullsisë që kanë qenë këtu gjithmonë por kurrë të organizuar si fuqi politike e madhe. Një grup janë të krishterët evangjelistë, që janë një pjesë e madhe e popullsisë në SHBA. Për këtë arsye kryetari i ri i Komisionit të Senatit për Mjedisin James Inhofe, është njeri që thotë: “Është arrogancë të pretendohet se njerëzit mund të bëjnë diçka kundër vullnetit të Zotit, si në çështjen e ngrohjes globale.” Kjo është para Përmbytjes… nuk mund ta quash as Epoka e Gurit, sepse njerëzit primitivë ishin shumë më të ditur se kaq. Por ky është kreu i komisionit të mjedisit… Dhe kjo është pjesë e esencës së bazës republikane, e cila është në thelb, ndoshta goxha në thelb, e djathta e krishterë evangjeliste, ekstremiste. Segmenti tjetër i popullsisë që ata kanë mobilizuar janë njerëzit e frikësuar. SHBA padyshim është një shoqëri shumë e përzier, dhe ajo që ndodh tani është që popullsia e bardhë po bëhet minoritet. Prandaj, është një pjesë e madhe e popullsisë dhe liderët e tyre politikë që thonë “ata po na vjedhin vendin tonë.” Kjo është një mënyrë e të thëni se këtu ka shumë fytyra me ngjyrë; kryesisht hispanikë.
MM: Ç’mund të thuhet për myslimanët?
NC: Dhe myslimanët, por burimi kryesor i frikës janë hispanikët.
MM: Miti kombëtar kundër masakrimit të racave “inferiore”…
NC: Ekziston. Mund të mos ketë bazë në histori apo biologji, por është në vetëdije. Dhe tani jemi në pikën ku trashëgimia mitologjike anglo-saksone e jona jo vetëm që është e kërcënuar, ajo po pushtohet nga këta të huaj që po na rrëmbejnë vendin. E gjithë kjo është pjesë e asaj që Partia Republikane – duhet ta quaj ish-Partia Republikane – ka përdorur si bazë që ka çuar te politikat që janë realisht çmenduri.
MM: Europa nuk është shumë larg nga ky vizion.
NC: Sërish, është çmenduri mënyra që Trojka merr vendime në Europë. Nejse, është çmenduri nëse merr në konsideratë pasojat njerëzore, por jo nga këndvështrimi i atyre që bëjnë politikat sepse atyre u ecin tymi fjollë. Ata janë më të pasur e më të fuqishëm se kurrë dhe po shkatërrojnë armiqtë e tyre, me fjalë të tjera, popullsinë e përgjithshme.
MM: Regjisori finlandez Aki Kaurismäki e quan kapitalist sadistik.
NC: Nejse, kapitalizmi është natyrshëm sadist; faktikisht Adam Smith e pranoi këtë kur zgjidhet dhe lirohet nga shtrëngesat e jashtme, natyra e tij sadiste tregon veten sepse është natyrshëm barbare. Çfarë është kapitalizmi? Do të thotë të përpiqesh të maksimizosh fitimin personal në dëm të gjithë të tjerëve. Një ekonomist i famshëm novelist, James Buchanan, dikur ka thënë që ideali i çdo qenieje njerëzore është që të jetë pronar dhe gjithë të tjerët skllevër të tij; kjo është gjendja jonë ideale. Dhe nga ky këndvështrim i ekonomistit neoklasik, pse jo? Kjo është idealja?
MM: Një botë pa të drejta ose përgjegjësi?
NC: Një botë pa rregulla, ku të fuqishmit marrin çfarë duan. Dhe si në përrallë, gjithçka do të shkojë mirë. Është interesante si Adam Smith e përballi këtë me frazën e tij të famshme “dora e padukshme”, që sot e përdorin të gjithë. (…) Tani e shikojmë që kur kapitali çlirohet nga rregullat, sidomos tregjet financiare, sigurisht gjithçka shpërthen. Kjo ndodh tani në Europë.
MM: Për habi, 25 vjet pas rënies së Murit të Berlinit, një parti e majtë si Syriza ka fituar zgjedhjet në Europë. Është njëlloj sikur politikat e Trojkës të kenë ngritur nga varri një armik të vjetër…
NC: Unë s’e shikoj në atë mënyrë… Për një gjë, ka shumë mitologji në lidhje me armikun. Rusia ishte më larg socializmit seç është SHBA; revolucioni bolshevik ishte një humbje për socializmin; ai minoi lëvizjen socialiste dhe çoi në tirani autokratike, në të cilën punëtorët ishin tamam ajo që e quante Lenini, një ushtri proletare nën kontrollin e një lideri që s’kishte lidhje me socializmin.
MM: Nuk është Syriza një shenjë se penduli i historisë po kthehet pas?
NC: Syriza është e majtë me standardet e sotme, por jo domosdoshmërish për programin e saj, por se është një parti anti-liberale. Ata nuk bëjnë thirrje për kontrollin e industrisë nga punëtorët.
MM: Sigurisht, ata nuk janë revolucionarë të vërtetë.
NC: Ata nuk janë as socialistë tradicionalë. Kjo nuk është kritikë; mendoj se është një gjë e mirë, dhe e njëjta gjë me Podemos-in [në Spanjë], e cila është thjesht një parti që po ngrihet kundër sulmit neoliberal, që po u zë frymën e po shkatërron shtetet periferike.
MM:Le të flasim për shtypin. Ti ke qenë një kritik i ashpër i The New York Times dhe The New Yorker në dy artikujt të fundit. A po bien gazetat tradicionale për shkak të afërsisë që kanë me pushtetin apo, siç pretendojnë botuesit, është faj i internetit?
NC: Unë shkruaj rreth The New York Times dhe The New Yorker sepse ajo që më intereson mua është lloj i ekstremit liberal. E kam fjalën, unë lë dikë tjetër të denoncojnë Foxnews, që është përtokë. Por interesante për mua janë revistat intelektuale në anën e jashtme të kufijve të kritikës së pranueshme. Ata janë tip gardianësh. Ata thonë: mund të shkosh deri këtu, por jo më tej. Dhe ata ndodhen aty për një interes të caktuar. Nga ana doktrinave, nuk besoj se kanë ndryshuar, ata kanë qenë mbrojtës të fuqisë së shtetit thellë në histori. Hidhni një sy nga pushtimi dhe përmbysja e demokracisë në Guatemalë, e mbështetur fuqishëm; përmbysja e sistemit parlamentar në Iran më 1953; e mbështetur shumë fort; lufta në Vietnam, mbështetje e fuqishme nga fillimi në fund. Në fakt, e vetmja kritikë për luftën në Vietnam deri më sot është që ajo dështoi. Kur Obama mbahet si hero moral i madh sepse kundërshtoi pushtimin e Irakut, çfarë do të thotë kjo? Thonë që ishte gabim trashanik, nuk eci. Po të kishte dalë me sukses, kjo do të ishte në rregull…
MM: Gardianë të pushtetit, jo të demokracisë…?
NC: Shtypi është në rënie serioze, por mendoj se është vetëm ai që vepron në treg. Media është krijuar nga korporatat e mëdha dhe, në thelb, jetojnë me reklama dhe burimet e kapitalit të tyre por shfryhen, prandaj shtypi po bie. Po të marrim, le të themi, The Boston Globe, ka qenë një gazetë goxha e mirë; një nga më të mirat në vend. Por tani nuk ka lajme të pavarura fare. Ajo ose përdor burime interneti ose merr diçka nga The New York Times dhe ka shumë pak korrespodentë. Dhe kjo ndodh në gjithë vendin. Kjo nuk është një mënyrë doktrinare; kjo ka të bëjë me funksionimin e shoqërisë së tregut; nëse nuk fitoni para të mjaftueshme, fillon rënia.
MM: Dhe është e habitshme se këto medie vazhdojnë të mbrojnë një model që i ka çuar në rrënim.
NC: Nga ana doktrinare, pasivisht, e jo vetëm në SHBA, mediat thjesht mbështetin pushtetin. Në SHBA është biznesi dhe pushteti shtetëror. Ka devijime. Në fakt, The Wall Street Journal, gazeta kryesore e biznesit, ekspozon krimin e korporatave, dhe e bën me cilësi në fakt. Nuk është se jemi në shtet fashist.
* Intervista është botuar në Shkurtin e kaluar, kur Syriza ishte në pushtet. Origjinali ka vendosur titullin vijues:
Syriza dhe Podemos janë reagim kundër ofensivës neoliberale* që u merr frymën shteteve periferike
Por menduam se Chomsky i referohet te majtës në tërësinë e saj, duke refuzuar ofertën e përfaqësuar nga modeli Obama, në veçanti, dhe neoliberalizmi, në përgjithësi.